“Dit kind is mentaal onstabiel en gewelddadig. Het heeft psychopatische kenmerken. Ik werd bedrogen en misleid door de werknemers van het weeshuis waaruit hij afkomstig was. Als moeder heb ik het beste van mezelf gegeven aan dit kind. Maar ik moet zeggen dat ik vrees voor de veiligheid van mezelf, mijn familie en vrienden en niet langer zijn moeder kan zijn.” Met dit briefje arriveerde Artyom Savelyev vorige donderdag in Moskou, na een elf uur durende vlucht met United Airlines. Zijn grootmoeder, Nancy Hansen, was samen met de jongen vanuit Tennessee naar Washington gevlogen, waar ze hem als onbegeleide minderjarige op het vliegtuig naar de Russische hoofdstad had gezet. Daar werd de jongen opgewacht door een via internet gecontacteerde man, die het kind in ruil voor een vergoeding van 200 dollar naar het ministerie van Onderwijs bracht. Vrijdag werd hij medisch onderzocht en gezond bevonden, zeer waarschijnlijk gaat hij nu terug naar de instelling die hij nipt een half jaar geleden verliet. Gisteren verordonneerde de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergev Lavrov, de opschorting van alle Russische adopties naar de VS, “tot er een akkoord komt waardoor eventuele problemen als deze geregeld kunnen worden”.
Spuwen en dreigen
Artyom was vorig jaar een van de in totaal 1.600 Russische jongens en meisjes die een nieuw leven zouden krijgen in de VS. In september trok hij bij zijn oma en zijn alleenstaande moeder Torry in. Oma Hansen zei gisteren in interviews dat de sociale diensten in januari op bezoek gekomen zijn en vastgesteld hebben dat alles goed ging met het kind. Sindsdien, zo ging ze verder, “ging het totaal fout”. Artyom, die door zijn nieuwe moeder ‘Justin’ werd genoemd, “spuwde, dreigde en maakte tekeningen van een brandend huis”, waarin zowel zijn moeder als zijn inwonende oma zouden omkomen. De Amerikaanse justititie bekijkt momenteel of Hansen vervolgd moet worden.
Zowel in Rusland als in de VS ontstond grote beroering rond het lot van Artyom. Onder de kop To Russia, without love vraagt een Amerikaanse columniste zich af wat Hansen eigenlijk had verwacht van een kind dat het gros van zijn zevenjarige leven in instellingen had doorgebracht. “Bovendien”, gaat ze verder, “is een adoptiekind geen zwerfhond die je weer van de hand kunt doen als blijkt dat hij bijterig is”.
De Russische psycholoog en onderzoeker Sergei Klynchnikov stelde “dat het zeer waarschijnlijk is dat de jongen probleemgedrag vertoonde, en al even aannemelijk dat het personeel in de instelling waar hij verbleef daar niet of onvoldoende over heeft gecommuniceerd. Maar dan nog was het aan de adoptiemoeder om zich in te zetten en het hoofd te bieden aan de problemen.”
Artyom is overigens niet het eerste Russische adoptiekind waarmee het fout loopt in de VS: sinds 1996, zo blijkt uit Russische statistieken, werden 16 kinderen door hun adoptieouders vermoord. In maart werden de adoptieouders opgepakt van de zevenjarige Ivan Skorogatov, die in augustus van vorig jaar stierf, zes jaar nadat hij was geadopteerd. Het kind vertoonde tachtig verwondingen en was zwaar ondervoed. De ouders, het echtpaar Craver, beweerden dat het jongetje een neiging tot zelfmutilatie had, wat de grootouders ontkennen. “Wat ons vooral opviel was zijn panische angst voor straf. Hij begon te beven als hij iets had mispeuterd”, aldus oma Sandy. “Toen we in mei – drie maanden voor zijn dood – op bezoek gingen, troffen we het kind aan met gezwollen ogen. Mijn zoon zei dat de jongen zich voortdurend in de ogen wreef en overal tegenaan botste.”
En aldus werd Viktor op die bewuste dag in augustus een van de gemiddeld vier jongens en meisjes die dagelijks in de VS worden vermoord, in zeven gevallen op tien door hun eigen vader of moeder.
Grote verontwaardiging
De Russische president Medvedev noemde het terugsturen van Artyom naar Moskou een monsterlijke daad, en tal van Russische media hadden artikels over “de zoveelste tragedie met Russische adoptiekinderen in de VS”. Veel minder aandacht is er voor het feit dat Rusland een disproportioneel hoog aantal kinderen in instellingen laat opgroeien. Bijna driekwart miljoen meisjes en jongens moeten het zonder hun vader of moeder rooien. In veel gevallen leven die nog, maar vaak zijn ze niet in staat hun kinderen groot te brengen. De Britse ngo Everychild bracht in november vorig jaar een rapport uit over het fenomeen en hekelde vooral het feit dat Rusland nauwelijks preventieve kinderzorg heeft.
Gezinnen worden niet systematisch gevolgd, en ook als er alarmsignalen komen uit de omgeving blijft reactie al te lang uit. Als de overheid uiteindelijk ingrijpt, betekent dat veelal dat de ouders hun voogdij definitief kwijtraken en dat hun kind voor de rest van zijn of haar jeugd in een instelling belandt. Dat aantal stijgt overigens razendsnel. In 2005 waren er drie keer zoveel gevallen van voogdijverlies als vijftien jaar eerder. Of die instellingen een goede plek zijn om op te groeien, valt sterk te betwijfelen. Volgens overheidscijfers uit 2007 pleegt niet minder dan een geplaatst kind op tien uiteindelijk zelfmoord.
De autoriteiten zijn zich wel degelijk bewust van het probleem. 2007 werd met veel misbaar uitgeroepen tot het Jaar van het Russische Kind en de bevoegde minister beloofde toen plechtig dat er in de daaropvolgende drie jaar jaarlijks 120.000 kinderen uit instellingen zouden vertrekken naar pleeggezinnen, waar hen een warmere omgeving zou wachten. Op die manier zou het aantal kinderen in tehuizen met een derde moeten dalen.
Experts wijzen erop dat het hoge aantal Russische kinderen die het zonder ouders moeten doen maar één aspect is van een gigantisch maatschappelijk probleem. “Een aantal tendensen die we momenteel waarnemen in Rusland”, zo argumenteert demograaf Nicholas Eberstadt in World Affairs, “zijn nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid voorgekomen.” Alcoholmisbruik is daar een van. Volgens Unicef heeft niet minder dan 40 procent van de Russische mannen ouder dan vijftien daar last van.